Kρίση Πανικού: Ενας αόρατος εχθρός ή ένας παντοτινός φίλος;
Ο όρος «πανικός» προέρχεται από την ελληνική μυθολογία και τον Πάνα, θεότητα που είχε πόδια, κέρατα και γένια τράγου. Όταν περνούσαν ταξιδιώτες από μπροστά του εκείνος φώναζε και τους προκαλούσε έντονο φόβο, δηλαδή « πανικό» λόγω της τρομακτικής του εμφάνισης.
Οι κρίσεις πανικού περιλαμβάνουν μια σειρά έντονων σωματικών, συναισθηματικών και γνωστικών συμπτωμάτων που προκύπτουν από έναν έντονο φόβο χωρίς πραγματικό και επικείμενο κίνδυνο. Η εκδήλωση του πανικού είναι αιφνίδια και συνήθως κορυφώνεται μετά από 10 λεπτά περίπου. Πολύ συχνά, ο πάσχων φοβάται οτι πεθαίνει ή οτι αντιμετωπίζει κάποιο σοβαρό βιολογικό πρόβλημα π.χ καρδιακή προσβολή και σπεύδει στο νοσοκομείο. Τα συνηθισμένα συμπτώματα είναι:
- Ταχυπαλμία
- Εφίδρωση
- Τρεμούλιασμα
- Αίσθηση ασφυξίας – θανάτου
- Πόνος στο στήθος
- Ζαλάδα
- Αίσθηση απώλειας ελέγχου
- Φόβος οτι το άτομο τρελαίνεται
- Εντονη ανάγκη διαφυγής
Οταν το άτομο υποφέρει από επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού ή το απασχολούν έντονοι φόβοι οτι θα πάθει κρίση πανικού τότε μιλάμε για διαταραχή πανικού. Συνήθως, μετά από τις πρώτες κρίσεις πανικού, το άτομο νιώθει πολύ έντονο φόβο και σκέφτεται οτι αυτό θα του ξανασυβεί, κυρίως όταν θα βρεθεί εκτός σπιτιού. Αυτή η μορφή άγχους μπορεί προοδευτικά να γίνεται όλο και πιο περιοριστική καθώς το άτομο αποφεύγει να συνδιαλλαγεί με άλλα πρόσωπα και παραμένει όλο και περισσότερο καθηλωμένο στο σπίτι. Ο φόβος αυτός μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη αγοραφοβίας. Η διαταραχή μπορεί να δημιουργήσει διαπροσωπικά προβλήματα π.χ προβλήματα σχέσεων λόγω της έντονης ενασχόλησης του ατόμου με το πρόβλημα και του συνακόλουθου αυτοπεριορισμού.
Η διαταραχή εκδηλώνεται από το τέλος της εφηβείας μέχρι και την μέση ηλικία ενώ είναι σπάνια στην τρίτη ηλικία και εκδηλώνεται πιο συχνά σε γυναίκες από τι σε άντρες. Αναφορικά με την εκδήλωση της διαταραχής στα παιδιά και στους εφήβους, τα συμπτώματα που αναφέρονται είναι παρόμοια με εκείνα των ενηλίκων. Ωστόσο, οι κρίσεις πανικού στους εφήβους φαινεται να «αντιγράφουν» εκείνες των ενηλίκων ενώ στα μικρότερα παιδιά μοιάζει να είναι αποτέλεσμα περιβαλλοντικών γεγονότων αντί να εμφανίζονται από το «πουθενά».
Σχετικά με τους παράγοντες που προδιαθέτουν το άτομο να αναπτυξει μια κρίση πανικού μπορούμε να αναφέρουμε:
- Κληρονομικότητα
- Ενα τραυματικό γεγονός π.χ σεξουαλική κακοποίηση
- Ενα στρεσογόνο συμβάν π.χ ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή ένα διαζύγιο
- Η ανασφαλής προσκόλληση κατά την παιδική ηλικία
- Ιστορικό παιδικής κακοποίησης και γονεϊκής αδιαφορίας
Τι όμως θέλουν να μας «πουν» οι κρίσεις πανικού;
Οι κρίσεις πανικού συχνά έχουν την βαθύτερη αίτια τους σε ανεπίλυτα ζητήματα για τα οποία το άτομο τις περισσότερες φορές δεν έχει επίγνωση οτι τα αντιμετωπίζει ωστόσο του δημιουργούν μία αίσθηση εσωτερικής πίεσης. Τα άτομα που βιώνουν κρίσεις πανικού συχνά αναφέρουν έντονη αίσθηση άγχους χωρίς συγκεκριμένο αίτιο καθώς και υπερβολική ανησυχία για καθημερινές δραστηριότητες ειδικά όταν σχετίζονται με τον αποχωρισμό των άλλων. Η κρίση πανικού επομένως αποτελεί μία «εκτονωση» αυτού του συσσωρευμένου άγχους για αυτό και τα σωματικά συμπτώματα που την συνοδεύουν είναι αρκετά έντονα. Θα λέγαμε ουσιαστικά ότι βαθιά καταπιεσμένα συναισθήματα και ανάγκες αναδύονται με αρκετά έντονο τρόπο στο άτομο και οπως ο Φρόυντ ανέφερε, οι «ανοιχτοί λογαριασμοί» δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα και συγκινήσεις τα οποία ποτέ δεν πεθαίνουν… Απλά θάβονται ζωντανά και θα έρθουν στην επιφάνεια πάλι, σε μεταγενέστερο χρόνο, σε πιο άσχημη μορφή….Στον πυρήνα της ψυχικής λειτουργίας όσων εμφανίζουν κρίσεις πανικού και αγοραφοβία θα βρούμε μια έντονη επιθυμία για εξάρτηση και φροντίδα, όπως και ανοιχτά ζητήματα που σχετίζονται με τον αποχωρισμό και την αυτονόμηση, καθώς και με έντονα συναισθήματα θυμού προς τους σημαντικούς Άλλους, δηλαδή προς πρόσωπα φροντίδας από την μικρή ηλικία. Επίσης σχετίζονται με κάποια πρώιμη απώλεια.
Πως αντιμετωπίζονται οι Κρίσεις Πανικού;
Συχνά οι κρίσεις πανικού αντιμετωπίζονται με ένα σύνθετο σχήμα φαρμακευτικής αγωγής και ψυχοθεραπείας. Η χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων τόσο σε ενήλικες όσο και σε εφήβους έχει αποδειχθεί οτι λειτουργεί αποτελεσματικά. Ωστόσο δεδομένου οτι η φαρμακολογική θεραπεία εστιάζει μόνο στο σύμπτωμα με σκοπό την ανακούφιση του πάσχοντα, θεωρείται χρήσιμος ο συνδυασμός και με ψυχοθεραπεία ώστε το άτομο να εστιάσει στην βαθύτερη αιτία της κρίσης πανικού και να την αντιμετωπίσει. Πιο αποτελεσματική, θεωρείται η Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Θεραπεία η οποία βοηθά στην τροποποίηση εσφαλμένων τρόπων σκέψεων. Ο ασθενής θα ανακαλύψει πως ο πανικός δεν έρχεται ξαφνικά αλλά τον προκαλούν συγκεκριμένες σκέψεις του ή συναισθήματα, και η συμπεριφορά του συνδέεται άμεσα με γεγονότα. Μέσω της ψυχοθεραπείας θα μάθει πώς μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται και νιώθει, ώστε να αλλάξει την ερμηνεία που δίνει στον εαυτό του για τις κρίσεις πανικού. Επίσης, οι τεχνικές χαλάρωσης και η επικέντρωση στο παρόν ( mindfulness) μπορούν να αποδειχθούν ιδιαίτερα βοηθητικές την ώρα της κρίσης.
Παρακάτω παρατίθενται ορισμενες τεχνικές χαλάρωσης:
- Βελτίωσε τον ρυθμό της αναπνοής σου: Κάθισε αναπαυτικά σε μια καρέκλα έτσι ώστε η πλάτη σου να βρίσκεται σε ορθή γωνία και τα πόδια σου να ακουμπούν στο πάτωμα. Πάρε μια βαθιά εισπνοή από τη μύτη μετρώντας μέχρι το 4 και στη συνέχεια βγάλε όλο τον αέρα εκπνέοντας από το στόμα, μετρώντας και πάλι αργά μέχρι το 4. Συνέχισε για τουλάχιστον 10 λεπτά, δύο φορές την ημέρα (πρωί – βράδυ)
- Δοκίμασε την «απόσπαση προσοχής». Όταν νιώσεις ότι το άγχος σε κατακλύζει, στρέψε την προσοχή σου σε ένα ουδέτερο γεγονός. Όσο περισσότερο εστιάζεις την προσοχή σου σε άλλες δραστηριότητες (π.χ. συζήτηση με έναν φίλο), τόσο θα μειώνεται η δυσφορία που νιώθεις στο σώμα σου λόγω άγχους, καθώς ουσιαστικά αγνοείς τις αρνητικές σκέψεις που σε αγχώνουν
- Ενεργοποίησε τις αισθήσεις σου:
- Εστίασε την προσοχή σου σε 5 αντικείμενα γύρω σου
- Αγγιξε 4 αντικείμενα γύρω σου με διαφορετικές υφές
- Ακουσε 3 ηχους στον χώρο
- Εντόπισε 2 μυρωδιές που επικρατούν στον χώρο
- Δοκίμασε να φάς ή να πιείς κάτι
- Φέρε στο μυαλό σου μια χαλαρωτική εικόνα. Δημιούργησε νοερά ένα μέρος όπου θα νιώθεις ασφάλεια, ηρεμία και χαλάρωση. Άδειασε το μυαλό σου από κάθε είδους σκέψη και άσε όλες τις αισθήσεις σου να ζωντανέψουν μέσω της φαντασίας σου
- Πειραματίσου σε εναλλακτικές, μη καταστροφολογικές σκέψεις. Πρώτα, εντόπισε τις αρνητικές σκέψεις οι οποίες σου προκαλούν τον μεγαλύτερο φόβο ή άγχος. Έπειτα, προσπάθησε να τις αντικαταστήσεις με άλλες, πιο ρεαλιστικές. Παραδείγματος χάριν, Σκέψη: «Έχω ταχυπαλμία. Παθαίνω καρδιακή προσβολή». Ρεαλιστική Σκέψη: «Το ότι έχω ταχυπαλμία δεν σημαίνει πως θα πάθω καρδιακή προσβολή. Οι χτύποι της καρδιάς μου αυξάνουν και σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο γυμναστήριο, αλλά αυτό δε σημαίνει πως θα πεθάνω. Ξέρω ότι η ταχυπαλμία αποτελεί χαρακτηριστικό σύμπτωμα άγχους»
- Απόφυγε την αποφυγή: Όσο αποφεύγεις μία κατάσταση η οποία φοβάσαι ότι θα σε οδηγήσει σε μια κρίση πανικού, τόσο αυξάνεται το άγχος σου και η πεποίθηση πως κινδυνεύεις. Η αποφυγή βραχυπρόθεσμα και μόνο μειώνει το αίσθημα του φόβου και του άγχους, ενώ μακροπρόθεσμα τα τροφοδοτεί
- Ρίξε νερό στο πρόσωπό σου: Έρευνες δείχνουν ότι το κρύο νερό ενεργοποιεί το παρασυμπαθητικό σύστημα, πυροδοτώντας βιολογικές μεταβολές που μειώνουν τους παλμούς της καρδιάς, ενεργοποιούν το πεπτικό και το ανοσοποιητικό σύστημα και προωθούν τη χαλάρωση.
- Κουνήσου: Ακολουθήστε το παράδειγμα των ζώων. Όταν ένα πιθανό θήραμα καταφέρνει να ξεφύγει από τα δόντια του σαρκοφάγου, αρχίζει να κινείται ασταμάτητα. Πρόκειται για μια απλή αλλά εξαιρετικά αποτελεσματική τεχνική αποβολής του φόβου.
Γκίκα Νάντια
Ψυχολόγος
Παιχνίδια Λόγου & Γραφής
